خاک فسفات | Phosphate Soil

توضیحات

خاک فسفات چیست؟

خاک فسفات ماده معدنی ارزشمندی است که به عنوان منبع اصلی فسفر شناخته می شود. فسفر یکی از عناصر حیاتی برای رشد و سلامت گیاهان است و خاک فسفات به عنوان گنجینه ای پنهان در دل زمین، نقش اساسی در رونق بخشیدن به بخش کشاورزی ایفا می کند.

با استفاده از باکتری‌های اکسیدکننده گوگرد به همراه خاک فسفات و گوگرد و نیز مخلوط حل کننده های فسفات می‌توان بیشترین تأثیر را از نظر غلظت و مقدار جذب فسفر ایجاد کرد. اکسیدکننده‌های گوگرد و قارچ های میکوریزی، از جمله روش های مستقیم کاربرد خاک فسفات به شمار می روند. خاک فسفات همراه با ریز جانداران اکسید کننده گوگرد و حل کننده های فسفات می‌تواند فسفر مورد نیاز گیاه را تأمین کند.

ترکیب شیمیایی خاک فسفات

خاک فسفات از نظر شیمیایی، عمدتاً از تری کلسیم فسفات (Ca₃(PO₄)₂) تشکیل شده است. خاک فسفات ترکیبی از کانی های فسفات دار است که به طور عمده شامل هیدروکسی آپاتیت (Ca₅(PO₄)₃OH) و فلوراپاتیت (Ca₅(PO₄)₃F) می شود. درصد خلوص فسفر در خاک فسفات بسته به نوع کانی و عیار آن متغیر است. علاوه بر تری کلسیم فسفات، خاک فسفات ممکن است حاوی مقادیر کمی از سایر مواد معدنی مانند فلوئورید، کلرید، سولفات و اکسیدهای فلزات سنگین نیز باشد.

عیار فسفر

عیار فسفر، به درصدی از فسفر موجود در خاک فسفات اشاره دارد. عیار فسفات خاک فسفات می تواند از 15 تا 35 درصد متغیر باشد. خاک فسفاتی که عیار فسفر بالایی دارد، به عنوان ماده اولیه ی مرغوب تری در صنایع مختلف به شمار می رود.

انواع خاک فسفات

انواع مختلفی از خاک فسفات وجود دارد که از نظر شکل ظاهری، ترکیب شیمیایی و عیار فسفر با یکدیگر متفاوت هستند. برخی از انواع رایج خاک فسفات عبارتند از:

1. فسفات سنگی (Rock Phosphate):

رایج ترین نوع خاک فسفات است. به صورت سنگی از معادن استخراج می شود.  عیار فسفر آن بین 20 تا 35 درصد متغیر است. به عنوان ماده اولیه برای تولید انواع کودهای فسفاته مورد استفاده قرار می گیرد.  ذخایر آن در ایران در استان های مختلف از جمله سمنان، فارس، کرمان و خراسان جنوبی وجود دارد.

2. فسفات نرمه (Soft Rock Phosphate):

نوعی از خاک فسفات که نرم تر و قابل خرد شدن تر از فسفات سنگی است. عیار فسفر آن بین 30 تا 40 درصد متغیر است. به طور مستقیم به عنوان کود در کشاورزی استفاده می شود. ذخایر آن در ایران محدودتر از فسفات سنگی است.

3. فسفات کلوخه ای (Colloidal Phosphate):

نوعی از خاک فسفات که به صورت توده های ریز و نرم وجود دارد. عیار فسفر آن بین 35 تا 45 درصد متغیر است.  به دلیل حلالیت بالا، جذب فسفر توسط گیاه را آسان تر می کند. ذخایر آن در ایران در استان های مختلف از جمله یزد و فارس وجود دارد.

4. فسفات رسوبی (Sedimentary Phosphate):

نوعی از خاک فسفات که از رسوبات فسیلی موجود در سنگ ها تشکیل شده است. عیار فسفر آن می تواند به 70 درصد یا بیشتر برسد. باکیفیت ترین نوع خاک فسفات است. ذخایر آن در ایران محدود است و در حال حاضر به طور گسترده استخراج نمی شود.

5. فسفات شیمیایی (Chemical Phosphate):

نوعی از خاک فسفات که از طریق فرآیندهای شیمیایی از سنگ های فسفات دار استخراج می شود. عیار فسفر آن می تواند به 90 درصد یا بیشتر برسد. گران ترین نوع خاک فسفات است. در ایران به طور گسترده تولید نمی شود.

انتخاب نوع خاک فسفات مناسب به عوامل مختلفی از جمله نوع خاک، نیازهای گیاه، شرایط آب و هوایی و بودجه شما بستگی دارد.

اهمیت خاک فسفات در کشاورزی

فسفر یکی از عناصر ضروری برای رشد و نمو گیاهان به شمار می رود. این عنصر در بسیاری از فرآیندهای زیستی گیاهی از جمله فتوسنتز، انتقال انرژی، تقسیم سلولی و تشکیل ریشه نقش کلیدی ایفا می کند. کمبود فسفر در خاک منجر به کاهش عملکرد و بازدهی محصولات کشاورزی می شود.

نقش فسفر در رشد گیاه

فسفر به گیاهان کمک می کند تا:

• ریشه های قوی و سالم تولید کنند.
• ساقه های محکم و استوار داشته باشند.
• گلدهی و میوه دهی بهتری داشته باشند.
• در برابر بیماری ها و آفات مقاوم تر شوند.
• کیفیت نهایی محصول را بهبود بخشند.

علائم کمبود فسفر در گیاهان

اگر گیاه شما دچار کمبود فسفر باشد، ممکن است علائم زیر را مشاهده کنید:

• رشد گیاه کند می شود.
• برگ ها به رنگ سبز تیره یا مایل به ارغوانی در می آیند.
• برگ ها کوچک و چروکیده می شوند.
• ساقه ها ضعیف و نازک می شوند.
• گلدهی و میوه دهی گیاه کاهش می یابد.

سنگ فسفات (آپاتیت)

فسفر یک عنصر تشکیل دهنده تمام بافت‌های گیاهی است که به ویژه در بخشهای جوان، گلها و بذرها به مقدار زیاد وجود دارد. وجود این عنصر برای تقسیم سلولی و نمو بافتهای مریسمی ضروری است. فسفر عنصر تشکیل دهنده بسیاری از ترکیبات مانند اسیدهای نوکلئیک، فسفرلیپیدها و کوآنزیم هایی مانند آدنوزین تری فسفات می‌باشد. نهال‌های جوان به فسفر زیادی برای تحریک رشد ریشه‌ها نیاز دارند.

حداکثر فسفر قابل جذب گیاه در PH خاک بین 6.5 تا 7.5 اتفاق می افتد فسفر در خاک به صورت H2PO4-1 و HPO4-2 و PO4-3 قابل جذب است که در فرم اول بیشتر و سریع‌تر جذب می‌شود.
کمبود فسفر بر رشد کلی درخت و ریشه‌ها اثر گذار است. در این حالت شاخه‌ها کوتاه و باریک شده برگ‌های جوان کوچک می‌گردند و زودتر از سایر برگ‌ها می‌ریزند، همچنین گلدهی درختان به طور چشمگیری تحت تأثیر کمبود فسفر کاهش می‌یابد و رسیدن و بلوغ میوه‌ها نیز به تأخیر می افتد. قرمز شدن ساقه و ارغوانی شدن برگها و خشک شدن نوک برگهای پیرتر از علائم کمبود فسفر میباشد زیرا این کمبود بر تشکیل سریعتر رنگدانه‌های آنتی سیانین اثر گذار است.

جذب فسفر عملاً در خاک‌های اسیدی و بازی با محدودیت مواجه است. در خاک اسیدی قوی فسفر به وسیله جذب مخصوص بر روی سطوح ذرات اکسید آلومینیوم و آهن رسوب و به صورت فسفات آلومینیوم و آهن محبوس می‌گردد. در خاکهای بازی فسفات کلسیم کم محلول تشکیل می‌شود و فسفر جذب شده از محلول خاک به وسیله ریشه‌ها با این فسفر جایگزین می‌شود و اگر کود فسفری به خاک اضافه شود بیشتر آن برای ریشه‌ها غیر قابل جذب می‌باشد.

فسفر یکی دیگر از عناصری است که به مقدار زیاد مورد نیاز درختان میوه می‌باشد. فسفر در خاک به صورت سنگ فسفات، خاک فسفات و ترکیبات آلی فسفات وجود دارد و شکل معدنی آن بیشتر از شکل آلی می‌باشد. میزان فسفر به خصوص به شکل آلی در افق‌های سطحی بیشتر از افق‌های زیرین خاک می‌باشد. مقدار متوسط آن در خاک 22/0 تا 1 درصد می‌باشد و متوسط غلظت آن در گیاه 1/0 تا 5/0 درصد می‌باشد. و یکی از نا محلول‌ترین و سخت متحرک‌ترین عناصر در خاک می‌باشد و PHخاک در جذب آن بسیار مؤثر است.

اسیدیته بالای خاک ها در اکثر مناطق زیر کشت ذرت در ایران موجب کاهش دسترسی گیاه به عناصر غذایی خصوصاً فسفر می گردد. کاربرد گوگرد و اکسایش آن با کاهش موضعی اسیدیته خاک، می تواند باعث افزایش قابلیت جذب فسفر در خاک های آهکی شود. منابع ارزان قیمت فسفر، مانند خاک فسفات و کمپوست امروزه در کشاورزی بسیار مورد توجه قرار گرفته و می توانند به منظور افزایش فسفر قابل جذب خاک و برطرف کردن نیاز گیاه مؤثر واقع شوند.

استخراج و فرآوری خاک فسفات

استخراج و فرآوری خاک فسفات شامل مراحلی است که برای تبدیل سنگ فسفات به محصول قابل استفاده در کشاورزی یا سایر کاربردها انجام می شود.

مراحل استخراج خاک فسفات

مراحل کلی استخراج خاک فسفات به شرح زیر است:

1- اکتشاف و پایش: ذخایر خاک فسفات با استفاده از روش های مختلف زمین شناسی و ژئوفیزیکی اکتشاف و ارزیابی می شوند.

2- استخراج: از روش های مختلفی از جمله استخراج روباز، استخراج زیرزمینی و حفاری هیدرولیکی برای استخراج خاک فسفات از معادن استفاده می شود.

3- فرآوری اولیه: سنگ فسفات استخراج شده خرد و آسیاب می شود تا به قطعات کوچکتر تبدیل شود.

4- شستشو و تغلیظ: سنگ فسفات خرد شده با استفاده از آب یا مواد شیمیایی شسته می شود تا ناخالصی ها از آن جدا شود.

5- خشک کردن: سنگ فسفات تغلیظ شده خشک می شود تا برای مراحل بعدی فرآوری آماده شود.

فرآوری خاک فسفات

پس از استخراج خاک فسفات از معادن، این ماده معدنی ارزشمند باید مراحل مختلف فرآوری را طی کند تا به محصولاتی تبدیل شود که در صنایع مختلف، به ویژه کشاورزی، قابل استفاده باشند. فرآوری خاک فسفات شامل مراحل مختلفی است که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:

فرآوری اولیه:

خرد کردن و آسیاب کردن: خاک فسفات خام پس از استخراج، به قطعات کوچکتر خرد و آسیاب می شود تا برای مراحل بعدی آماده شود.
شستشو: خاک فسفات آسیاب شده با آب شسته می شود تا ناخالصی ها مانند سنگ، خاک و رس از آن جدا شود.
خشک کردن: پس از شستشو، خاک فسفات باید به طور کامل خشک شود تا برای مراحل بعدی فرآوری آماده شود.

فرآوری ثانویه:

غربالگری: خاک فسفات خشک شده با استفاده از الک های با اندازه های مختلف غربال می شود تا ذرات آن به اندازه های یکنواخت درآیند.
آهک زنی: در برخی موارد، برای خنثی کردن اسیدیته خاک فسفات و افزایش قابلیت جذب فسفر توسط گیاهان، از آهک استفاده می شود.
گرانوله کردن: خاک فسفات فرآوری شده می تواند به صورت گرانول های کوچک درآید تا استفاده از آن در کشاورزی آسان تر شود.

انواع کودهای فسفاته

کودهای فسفاته، نقش حیاتی در تامین فسفر مورد نیاز گیاهان ایفا می کنند و به عنوان یکی از عناصر ضروری برای رشد و نمو آنها به شمار می روند. با توجه به اهمیت این موضوع، تولید و استفاده از کودهای فسفاته از اهمیت بالایی برخوردار است. کودهای فسفاته در اشکال مختلفی تولید می شوند که هر کدام دارای ویژگی ها و کاربردهای خاص خود هستند. برخی از رایج ترین انواع کودهای فسفاته عبارتند از:

1- سوپر فسفات ساده:

این نوع کود فسفاته دارای 18 تا 20 درصد فسفر است و برای خاک های اسیدی مناسب می باشد. از جمله مزایای این نوع کود می توان به قیمت مناسب و حلالیت بالا در آب اشاره کرد.
سوپر فسفات ساده برای خاک های اسیدی مناسب است و به دلیل اسیدی بودن، می تواند pH خاک را کمی کاهش دهد.

2- سوپر فسفات تریپل:

این نوع کود فسفاته دارای 46 تا 48 درصد فسفر است و برای خاک های قلیایی مناسب می باشد. از جمله مزایای این نوع کود می توان به عیار بالای فسفر و حلالیت بالا در آب اشاره کرد.
سوپر فسفات تریپل برای خاک های قلیایی مناسب است و به دلیل خنثی بودن، pH خاک را تغییر نمی دهد.

3- DAP:

این نوع کود فسفاته دارای 18 درصد فسفر و 48 درصد نیتروژن است و برای گیاهانی که به نیتروژن و فسفر به طور همزمان نیاز دارند مناسب می باشد. از جمله مزایای این نوع کود می توان به وجود دو عنصر ضروری فسفر و نیتروژن در آن اشاره کرد. DAP برای گیاهانی که به طور همزمان به فسفر و نیتروژن نیاز دارند مناسب است. این نوع کود حلالیت بالایی در آب دارد و به سرعت جذب خاک می شود.

4- MAP:

این نوع کود فسفاته دارای 21 درصد فسفر و 14 درصد نیتروژن است و برای گیاهانی که به فسفر بیشتر و نیتروژن کمتر نیاز دارند مناسب می باشد. از جمله مزایای این نوع کود می توان به وجود دو عنصر ضروری فسفر و نیتروژن در آن و همچنین حلالیت بالا در آب اشاره کرد. MAP برای گیاهانی که به فسفر بیشتر و نیتروژن کمتر نیاز دارند مناسب است. این نوع کود به دلیل اسیدی بودن، می تواند pH خاک را کمی کاهش دهد.

5- کودهای فسفاته محلول در آب:

این نوع کودها به صورت مایع یا پودر در آب حل می شوند و به راحتی توسط گیاهان جذب می شوند. کودهای فسفاته محلول در آب برای استفاده در سیستم های آبیاری قطره ای و همچنین برای چاله گذاری و محلول پاشی مناسب هستند.

6- کودهای فسفاته گرانوله:

این نوع کودها به صورت دانه های ریز تولید می شوند و به راحتی می توان آنها را در خاک پخش کرد. کودهای فسفاته گرانوله به تدریج در خاک حل می شوند و در طول دوره رشد گیاه، فسفر مورد نیاز آن را تامین می کنند.

کاربردهای خاک فسفات فراتر از کشاورزی

علاوه بر کاربرد اصلی آن در کشاورزی، خاک فسفات در صنایع مختلفی نیز مورد استفاده قرار می گیرد، از جمله:

1. صنعت مواد شوینده و شوینده ها: در تولید برخی از مواد شوینده و شوینده ها به عنوان عامل برافزاینده استفاده می شود.
2. صنعت تصفیه آب: برای حذف آلاینده ها از آب آشامیدنی و فاضلاب استفاده می شود. لعاب سرامیک، پوششی شیشه ای است که به سرامیک ها ظاهری زیبا و براق می دهد
3. صنعت سرامیک و شیشه: در تولید سرامیک، شیشه و لعاب استفاده می شود.
4. صنعت خوراک دام: به عنوان منبع فسفر در مکمل های خوراک دام استفاده می شود.
5. صنایع آتش نشانی: از برخی ترکیبات فسفات به عنوان بازدارنده شعله در خاموش کننده های آتش استفاده می شود.
6. تصفیه فلزات: در فرآیندهای تصفیه فلزاتی مانند مس، روی و آهن استفاده می شود.
7. تولید شیشه: در تولید برخی از انواع شیشه استفاده می شود.
8. مواد نسوز: در تولید برخی از مواد نسوز استفاده می شود. مواد نسوز در برابر حرارت بالا مقاوم هستند و در کوره ها و سایر تجهیزات صنعتی کاربرد دارند.
9. پلاستیک: از برخی ترکیبات حاوی فسفر در تولید برخی از انواع پلاستیک استفاده می شود.
10. لاستیک: از برخی ترکیبات حاوی فسفر در تولید برخی از انواع لاستیک استفاده می شود.
11. مواد منفجره: از برخی ترکیبات حاوی فسفر در تولید مواد منفجره استفاده می شود.
12. آتش نشانی: از برخی ترکیبات حاوی فسفر در تولید مواد خاموش کننده آتش استفاده می شود.
13. پزشکی: از برخی ترکیبات حاوی فسفر در ایمپلنت های دندان و ارتوپدی استفاده می شود.
14. تصفیه فاضلاب: از خاک فسفات در فرآیندهای تصفیه فاضلاب برای حذف آلاینده ها استفاده می شود.

تجارت جهانی خاک فسفات

خاک فسفات یک کالای تجاری مهم در سطح جهانی است. مراکش، چین، ایالات متحده آمریکا، روسیه و تونس از جمله بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان خاک فسفات در جهان هستند. ایران نیز دارای ذخایر قابل توجهی از خاک فسفات است که در حال حاضر در حال استخراج و فرآوری می باشد.

ایران و منابع خاک فسفات

ایران دارای ذخایر قابل توجهی از خاک فسفات در استان های مختلف از جمله سمنان، فارس، کرمان و خراسان جنوبی است. معادن مهم خاک فسفات در ایران عبارتند از:

• معدن چادرملو در استان یزد
• معدن ساغند در استان یزد
• معدن هلال در استان فارس
• معدن فسفاترد در استان خراسان جنوبی

ایران در حال حاضر در حال توسعه و تجهیز معادن خاک فسفات خود برای افزایش تولید و صادرات این محصول است.

جایگزین های احتمالی برای خاک فسفات

با توجه به نگرانی های مربوط به منابع محدود خاک فسفات و اثرات زیست محیطی استخراج و فرآوری آن، تحقیقات برای یافتن جایگزین های پایدار در حال انجام است. برخی از جایگزین های احتمالی برای خاک فسفات عبارتند از:

• کودهای زیستی: این نوع کودها از میکروارگانیسم های زنده ای تشکیل شده اند که می توانند فسفر را از خاک جذب و در اختیار گیاه قرار دهند.
• کودهای کمپوست: کود کمپوست از مواد آلی تجزیه شده مانند بقایای گیاهی و حیوانی تهیه می شود و می تواند منبعی از فسفر برای گیاهان باشد.
• آب خاکستری: آب خاکستری، فاضلاب حاصل از شستشو و حمام است که می تواند پس از تصفیه برای آبیاری گیاهان و تامین فسفر آنها استفاده شود.
• استخوان بندی حیوانی: استخوان های حیوانی فرآوری شده می توانند منبعی از فسفر برای گیاهان باشند.

استفاده از این جایگزین ها می تواند به کاهش وابستگی به خاک فسفات و حفظ منابع طبیعی برای نسل های آینده کمک کند.

قیمت خاک فسفات

قیمت خاک فسفات به عوامل مختلفی از جمله عیار فسفر، نوع فرآوری، تقاضای جهانی و شرایط سیاسی بستگی دارد.

عوامل موثر بر قیمت خاک فسفات:

قیمت خاک فسفات، به عنوان ماده اولیه ی مهم در تولید کودهای فسفاته و سایر محصولات شیمیایی، تحت تاثیر عوامل متعددی دستخوش نوسانات دائمی است. درک این عوامل برای فعالان در این حوزه و همچنین خریداران و مصرف کنندگان این محصول، از اهمیت بالایی برخوردار است.

1. عیار فسفات: عیار فسفات، به درصدی از فسفر موجود در خاک فسفات اشاره دارد. هر چه عیار فسفات بالاتر باشد، قیمت آن نیز به طور کلی بیشتر خواهد بود.
2. نوع فرآوری: خاک فسفات پس از استخراج از معادن، باید مراحل مختلف فرآوری را طی کند تا برای استفاده در صنایع مختلف آماده شود. نوع فرآوری و هزینه های associated با آن، بر قیمت نهایی خاک فسفات تاثیرگذار خواهد بود.
3. تقاضای جهانی: تقاضای جهانی برای خاک فسفات، نقش مهمی در تعیین قیمت آن دارد. افزایش تقاضا از سوی صنایع مختلف، به خصوص صنعت کشاورزی، می تواند منجر به افزایش قیمت خاک فسفات شود.
4. شرایط سیاسی و اقتصادی: ثبات یا عدم ثبات سیاسی و اقتصادی در کشورهای صادرکننده یا واردکننده خاک فسفات، می تواند بر قیمت این محصول تاثیر بگذارد.
5. هزینه های حمل و نقل: هزینه های حمل و نقل خاک فسفات از معادن تا مقصد نهایی، یکی از عوامل موثر بر قیمت نهایی آن به شمار می رود.

کیمیا پارس شایانکار: پیشرو در تامین و صادرات خاک فسفات مرغوب در ایران

کیمیا پارس شایانکار به عنوان یکی از شرکت های پیشرو در زمینه تامین و صادرات کودهاب شیمیایی و خاک فسفات در ایران، با سابقه ای درخشان در ارائه مواد معدنی با کیفیت بالا به مشتریان داخلی و خارجی، مفتخر است طیف گسترده ای از محصولات خاک فسفات را با عیار و خلوص مختلف برای کاربردهای گوناگون در صنایع مختلف، به ویژه کشاورزی، عرضه نماید.

خاک فسفات مرغوب، کلید رونق کشاورزی

ما در کیمیا پارس شایانکار، به خوبی واقفیم که خاک فسفات به عنوان منبعی غنی از فسفر، نقش حیاتی در تغذیه گیاهان و ارتقای حاصلخیزی خاک ایفا می کند. به همین دلیل، همواره در تلاشیم تا بهترین و مرغوب ترین خاک فسفات را با عیار بالا و قیمت مناسب به مشتریان خود ارائه دهیم.

برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره رایگان در زمینه انتخاب و خرید خاک فسفات، می توانید با کارشناسان مجرب ما در کیمیا پارس شایانکار تماس بگیرید.
ما مفتخریم که با ارائه خاک فسفات مرغوب و باکیفیت، در رونق بخشیدن به صنعت کشاورزی و ارتقای سطح کیفی محصولات کشاورزی در ایران سهیم باشیم. کیمیا پارس شایانکار، انتخابی مطمئن برای تامین خاک فسفات مورد نیاز شما.