کاربرد گچ کشاورزی در باغات پسته

استفاده از گچ  کشاورزی در باغات و مزارع

جهت بهبود کیفیت خاک و افزایش محصول، به‌مرورزمان خاک باغات پسته نیاز به اصلاح و کودهای کشاورزی دارند. روش‌های گوناگونی برای اصلاح خاک‌های شور، سدیمی و رسی پیشنهادشده است. یکی از مواد ارزان قیمت که برای اصلاح خاک و زمین‌های کشاورزی استفاده شده و در اکثر مناطق خشک معادن آن در دسترس است، گچ  کشاورزی می‌باشد.

علاوه بر نامناسب بودن کیفیت منابع آب، املاح مضری مانند بور نیز در بسیاری از مناطق تحت کشت پسته در حد مسمومیت دیده می‌شود. به‌منظور کاهش اثر این املاح مصرف گچ کشاورزی توصیه شده است.

گچ کشاورزی در رفع کمبودهای کلسیم و گوگرد بسیار مؤثر است، اضافه کردن گچ به خاک از یک سو باعث اصلاح خاک زمین‌های کشاورزی  و کاهش مسمومیت های کلر، سدیم و بور شده و از سویی دیگر کمبود کلسیم را در درختان (درختان پسته) جبران می کند، همچنین سولفات (so4) می تواند با آلومینیوم احتمالی موجود در خاک ترکیب شده و تولید سولفات آلومینیوم کند و بدینوسیله Al را از دسترس گیاه خارج و مسمومیت آلومینیوم را بر طرف کند که این امر تأثیر مثبتی بر جذب عناصر مغذی همچون روی، آهن و غیره دارد.

یون کلسیم در خاک موجب سبک شدن خاک و بهبود تهویه خاک می گردد و یون سولفات نیز باعث افزایش جذب یون های  غیر قابل جذب در خاک می شود. تحقیقات نشان داده وجود مقادیر مناسب گچ کشاورزی در خاک موجب رشد و تکثیر بهتر کرم های مفید خاکی می گردد.

گچ (سولفات کلسیم آبدار) از جمله از مواد اصلاح کننده ارزشمندی است که استفاده از آن برای اصلاح خاک باغات پسته متداول شده است. گچ کشاورزی دارای خصوصیاتی است که این نوع گچ را نسبت به سایر انواع گچ متفاوت کرده است؛

گچ کشاورزی به‌صورت خام و پخته نشده می‌باشد. این نوع گچ دارای آهک کم و فاقد شوری است. در گچ کشاورزی نسبت کلسیم به منیزیم باید بالاتر از 70 به 1 باشد. همچنین در گچ کشاورزی هرچه سنگ ریزه و قلوه سنگ کمتری وجود داشته باشد، گچ مورد استفاده کیفیت بالاتری دارد.

مزایای کاربرد گچ در باغ‌های پسته:

در ادامه به برخی از مهمترین محاسن کاربرد گچ کشاورزی در باغات و زمین های کشاورزی به خصوص در باغات پسته اشاره شده است.

1-گچ دارای دو عنصر غذایی پرمصرف کلسیم و گوگرد است :

به دلیل حلالیت مناسب گچ، عناصر غذایی کلسیم و گوگرد به‌راحتی در اختیار ریشه گیاه قرار می گیرد. عنصر کلسیم در تغذیه پسته و در نتیجه در کیفیت محصول اهمیت زیادی دارد. استحکام پوسته سخت پسته، بستگی به در دسترس بودن یون کلسیم دارد. تأمین به موقع و به مقدار کافی عنصر کلسیم در درختانی که استحکام پوسته میوه در آن‌ها مهم بوده و تأمین به همچنین برای تولید محصول با کیفیت اهمیت فراوانی دارد.

با توجه به حلالیت متوسط و مناسب گچ کشاورزی و گران بودن سایر کودهای کلسیمی، کاربرد  گچ به عنوان منبع تأمین کلسیم توجیه فنی و اقتصادی بالایی دارد.

2-گچ کشاورزی باعث بهبود و افزایش استحکام ساختمان خاک می‌شود:

در خاک‌های سدیمی، ذرات خاک پراکنده‌اند. وجود سدیم مانع نزدیک شدن ذرات خاک به یکدیگر شده و از تشکیل ساختمان خاک جلوگیری می‌نماید. کلسیم دو بار مثبت است و به‌راحتی جایگزین سدیم شده و باعث نزدیک شدن ذرات رس و در نتیجه تشکیل ساختمان مستحکم خاک می‌شود.

در بعضی مواقع خاک زیر آبفشان‌ها نیز در اثر پاشش آب سله می بندد. سله بستن علاوه بر اینکه تبخیر را افزایش می‌دهد، راندمان آبیاری را کاهش داده و در صورت عمیق بودن ترکها موجب پارگی ریشه‌های نازک نیز می‌شود. کاربرد گچ در این باغات مانع از تشکیل سله در سطح خاک پس از آبیاری می‌شود. گچ از پراکندگی ذرات خاک جلوگیری می‌کند و استحکام خاک را افزایش می‌دهد.

3-اصلاح خاک‌های سدیمی با استفاده از گچ:

خاک سدیمی، خاکی است که شوری آن کم و در مقابل میزان سدیم تبادلی و واکنش خاک (pH) بالا است. در سطح این خاک‌ها لکه‌های قهوه‌ای و چرب مشاهده می‌شود. اگر خاک هایی که چندین سال با آب‌شور آبیاری شده‌اند، با آب شیرین آبیاری شوند، نمک های محلول درون خاک شسته می‌شوند و عنصر سدیم بر روی ذرات خاک باقی می‌ماند. سدیم باقی‌مانده باعث پراکنش ذرات خاک، کاهش میزان نفوذپذیری خاک، مختل شدن تهویه خاک و افزایش pH خاک به بالاتر از8.5 و در مواردی حتی 10 تا 11 نیز می‌شود.

پیش از استفاده از آب شیرین در این زمین‌های شور و سدیمی می‌بایست سدیم اضافی از خاک شسته شده و از محدوده فعالیت ریشه خارج گردد. برای این کار باید از مواد اصلاحی دارای کلسیم با حلالیت مناسب، مانند گچ استفاده نمود. میزان حلالیت گچ 2.5 گرم بر لیتر است. اصلاح این خاک‌های سدیمی و شستشوی آن‌ها باید در فصل خواب گیاه (زمستان) انجام شود. بسته به مقدار سدیم موجود در خاک مقدار گچ موردنیاز نیز فرق می‌کند.

بعد از محاسبه مقدار گچ موردنیاز توسط مهندسین کشاورزی، گچ باکیفیت مناسب و غیر به‌صورت نواری به پهنای حداقل 1.5 متر از دو طرف درخت پاشیده شده و سپس دو نوبت آب‌سنگین به باغ داده می‌شود.
در بعضی مواقع خاک زیر آبفشان‌ها نیز در اثر پاشش آب سله می بندد.

سله بستن ضمن اینکه تبخیر را افزایش می‌دهد، راندمان آبیاری را کاهش و در صورت عمیق بودن ترک‌ها موجب پارگی ریشه‌های نازک نیز می‌شود. مصرف گچ در این قبیل باغات مانع از تشکیل سله در سطح خاک پس از آبیاری می‌شود. مصرف گچ از پراکندگی ذرات خاک جلوگیری می‌کند.

4-کاربرد گچ کشاورزی نفوذپذیری خاک را افزایش می‌دهد:

آبیاری با آب دارای شوری خیلی کم موجب شسته شدن نمک و عناصر غذایی ضروری برای رشد گیاهان از سطح خاک می-شود. شستشوی عناصر غذایی بخصوص کلسیم باعث تخریب ساختمان خاک و کاهش نفوذپذیری آن می‌گردد. با مصرف گچ می‌توان نفوذپذیری این خاک‌ها را دو تا سه برابر افزایش داد. در صورت آبیاری با چنین آب باید مرتب مقداری گچ را در آب آبیاری حل نموده و باغات زیر کشت پسته با این آب اصلاح‌شده آبیار شوند.

5-کاربرد گچ باعث اصلاح خاک‌های رسی و دارای لایه متراکم می‌گردد:

پیش از احداث باغ با اضافه نمودن کودهای حیوانی و بقایای گیاهی به خاک و شخم زدن عمیق خاک سختی خاک های رسی تا حدی اصلاح می‌گردد ولی اگر باغ اصلاح‌شده باشد امکان استفاده از کودهای حیوانی (مانند کود مرغی) و بقایای گیاهی و زیر و رو کردن خاک وجود ندارد. در این موارد می‌توان با کاربرد  گچ به‌صورت متوالی طی یک دوره سه‌ساله نفوذپذیری خاک را افزایش داده و خاک را پوک نمود. کاربرد بلند مدت از گچ باعث شسته شدن ذرات ریز رس شده و لایه سخت و رسی خاک را نفوذپذیر و سست تر می‌نماید.

گچ دانه‌ای به‌منظور استفاده در سطح خاک باغات پسته بهتر است. به‌منظور بهبود کیفیت خاک‌های رسی و دارای لایه متراکم، یک‌بار استفاده از گچ کشاورزی  کافی نمی‌باشد. گچ باید حداقل سه سال و هرسال یک نوبت در زمستان به سطح خاک پاشیده شود و بعد از آن یک تا دو نوبت آبیاری سنگین انجام شود.

6-کاربرد  گچ موجب کاهش pH خاک‌های سدیمی می‌گردد:

بالا بودن pH (واکنش) خاک‌های سدیمی یک مشکل بزرگ برای جذب برخی از عناصر مغذی موردنیاز برای رشد درختان پسته مانند آهن و روی است. تصعید ازت از سطح این خاک‌ها هنگامی‌که کودهای ازته در سطح خاک پاشیده می‌شود، یکی دیگر از معضلات، pH بالای خاک‌های سدیمی است. استفاده از گچ pH این خاک‌ها را کاهش داده و به حد خنثی  می‌رساند. این بازه pH برای رشد و نمو اکثر گیاهان زراعی و باغی قابل‌قبول است. همچنین یکی دیگر از روش‌های کاهش pH خاک در زمین‌های قلیایی، استفاده از کود سولفات آمونیوم می‌باشد.

کود سولفات آمونیوم علاوه بر تأمین ازت و گوگرد موردنیاز درختان، خاک‌های قلیایی را اصلاح نموده و pH آن را کاهش می‌دهد. در خاک‌های شور و قلیایی، کود سولفات آمونیوم بهترین منبع برای تأمین ازت مورد نیاز گیاهان به‌خصوص ازت موردنیاز درختان پسته می‌باشد.

7-در صورت کاربرد گچ در مزارع شستشوی عنصر بور (بر: B) اضافی از خاک راحت‌تر و با مقدار آب کمتر امکان‌پذیر است:

مقدار بور در اکثر آب‌های آبیاری و خاک‌های شور بالا است و استفاده مداوم از آب آبیاری با بر زیاد موجب تجمع این عنصر در حد مسمومیت می‌شود. یک‌راه پیشنهادی برای کاهش میزان بور موجود در خاک و رفع مسمومیت خاک، آبشویی خاک با آب زیاد است؛ اما مشکل این راه‌حل تأمین آب موردنیاز برای این کار می‌باشد.

در صورت استفاده از گچ خام به‌عنوان ماده اصلاحی در زمستان و سپس شستشوی خاک میزان آب موردنیاز برای شستشوی بور تا حد یک‌سوم کاهش می‌یابد در صورت بالا بودن مقدار کلسیم در خاک حتی در صورت بالا بودن مقدار بور موجود در خاک، کلسیم مانع از جذب بور توسط ریشه گیاهان می‌شود و کاتیون کلسیم بور اضافی را که می‌تواند موجب مسمومیت شود، بی‌اثر می‌کند.

البته وجود مقدار کمی از عنصر بور برای حرکت کلسیم در سیستم آوندی گیاهان لازم است، به همین دلیل بسیاری از تولیدکنندگان کود، به کودهای کلسیمی مقدار اندکی بود اضافه می‌کنند.

8-مصرف گچ کشاورزی موجب اصلاح نسبت کلسیم به منیزیم به نفع کلسیم می‌گردد:

نتایج حاصل از بررسی تعداد زیادی چاه آب در محدوده شهرستان رفسنجان نشان می‌دهد که در اکثر موارد (حدود 75% موارد) نسبت کلسیم به منیزیم کمتر از یک می‌باشد. درحالی‌که بهترین نسبت کلسیم به منیزیم نسبت 4 به 1 است.پیدایش بیماری لکه پوست استخوانی پسته احتمالاً به دلیل همین مسئله می‌باشد. میزان کلسیم موردنیاز برای تشکیل پوسته استخوانی پسته بسیار زیادتر از مقدار لازم برای رشد برگ است. با وجود اینکه اکثر خاک‌های کشاورزی زیر کشت پسته آهکی بوده و مقدار مطلق کلسیم در خاک کافی و حتی بالاتر از حد موردنیاز است، زیادی منیزیم محل‌های جذب کلسیم بر روی سطح ریشه را اشغال نموده و مانع از جذب کلسیم توسط ریشه می‌شود.
کاربرد گچ کشاورزی به‌عنوان منبع در دسترس کلسیم باعث بالا رفتن و اصلاح نسبت کلسیم به منیزیم می‌شود. مشکل بر هم خوردن نسبت کلسیم به منیزیم در خیلی از باغات پسته دیده می‌شود و می‌توان با کاربرد گچ این مشکل را برطرف نمود.

9-با کاربرد گچ مدت زمانی را که پس از آبیاری می‌توان زمین را شخم زد، کوتاه می‌کند:

زمین‌هایی که به آن‌ها گچ اضافه شده است را می‌توان با درصد رطوبت بالاتری شخم زد. بدون اینکه خطر فشردگی یا تخریب ساختمان خاک وجود داشته باشد. به عبارتی در دامنه وسیع تری از رطوبت، خاک قابل شخم است و بازده انرژی لازم برای شخم را کاهش می‌دهد.

10-مصرف گچ کشاورزی بازده آب آبیاری را افزایش می‌دهد:

اضافه نمودن گچ به خاک بخصوص در مناطق خشک باعث افزایش ضریب نفوذ آب، افزایش هدایت هیدرولیکی خاک، افزایش ذخیره رطوبتی خاک و نفوذ ریشه به اعماق پایین‌تر خاک می‌شود. این موارد بازده آبیاری را افزایش می‌دهند. خاک‌های تیمار شده با گچ بین 25% تا %70 آب قابل‌استفاده بیشتری نسبت به خاک‌های بدون گچ در خود ذخیره می‌کنند. در اکثر موارد درآمد ناشی از کاهش مصرف آب بیشتر از هزینه مصرف  گچ می‌باشد.

11-استفاده از گچ جذب عناصر غذایی توسط گیاه را تنظیم می‌کند:

کلسیمی آزاد شده در اثر انحلال گچ در خاک، از اجزای اصلی مکانیسم‌های زیست‌شیمیایی است و در جذب اکثر عناصر غذایی توسط ریشه درخت نقش ایفا می‌کند. در صورت وجود نداشتن کلسیم به‌اندازه کافی در ریشه گیاه مکانیسم‌های جذبی عناصر مغذی لازم برای رشد گیاه دچار اختلال می‌شوند.

همچنین کلسیم به‌عنوان تنظیم‌کننده تعادل عناصر کم‌مصرف مانند آهن، روی، منگنز و مس در گیاه عمل می‌نماید. کلسیم تعادل عناصری را که توسط گیاه جذب‌شده ولی برای گیاه ضروری نمی‌باشند را نیز کنترل و از جذب بیش‌ازحد این عناصر توسط گیاه جلوگیری به عمل می‌آورد.

12-کاربرد گچ باعث بهبود و افزایش کیفیت میوه‌ها به‌خصوص شده و از بعضی بیماری‌های گیاهی نیز جلوگیری می‌کند:

در بیشتر میوه‌های در حال رشد مقدار کلسیم در مرز کمبود دیده می‌شود. برای برداشت میوه باکیفیت مطلوب و مناسب، وجود کلسیم کافی لازم و ضروری است. بنابراین کلسیم باید پیوسته در اختیار ریشه گیاه قرار داشته باشد. کلسیم موجود در گچ کشاورزی باعث جلوگیری از بیماری پوسیدگی گلوگاه در هندوانه و گوجه‌فرنگی و همچنین جلوگیری از بیماری لکه تلخ در سیب‌درختی می‌شود.

13-با مصرف گچ خاک پوک‌تر می‌شود:

مصرف گچ در زمین‌های کشاورزی موجب کاهش وزن مخصوص ظاهری خاک و در نتیجه پوک‌تر شدن خاک می گردد. هرچقدر خاک پوک‌تر شود شرایط برای رشد و توسعه ریشه مناسب‌تر می‌شود. هر چه گسترش ریشه‌ها در خاک بیشتر شود جذب آب و عناصری مثل فسفر که جذب آن‌ها به مقدار ریشه وابسته افزایش می‌یابد.

14-گچ اثر سمی سدیم کلرید را کاهش می‌دهد:

کلسیم موجود در محلول خاک باعث کاهش جذب سدیم توسط ریشه می‌شود. بنابراین در خاک‌های شور و سدیمی شوری غالباً به دلیل وجود نمک سدیم کلرید است، کاربرد گچ  کشاورزی مقاومت به شوری را افزایش می‌دهد. محل جذب کلسیم و سدیم بر روی ریشه یکسان است درنتیجه هر چه میزان کلسیم در محلول خاک بیشتر باشد تعداد زیادتری از محل های جذب به کلسیم اختصاص‌یافته و جذب عنصر خطرناک سدیم کاهش می‌یابد.

15-گچ بخش خیلی کمی از اکسیژن موردنیاز ریشه را تأمین می کند:

جذب یون سولفات توسط ریشه باعث آزاد شدن اکسیژن همراه گوگرد موجود در آنیون سولفات داخل ریشه می شود. اکسیژن تولیدشده در این فرایند به‌تدریج از محیط داخل ریشه وارد ریزوسفر می‌گردد. به این طریق بخشی از اکسیژن موردنیاز ریشه تأمین می‌گردد.

16-مصرف گچ به رشد و تکثیر کرم‌های خاکی کمک می‌کند:

استفاده هم‌زمان از گچ به همراه مواد آلی موجب افزایش رشد و فعالیت کرم‌های خاکی می‌شود. افزایش فعالیت کرم های خاکی موجب افزایش تهویه، دانه‌بندی خاک، مخلوط شدن و به هم خوردن خاک می‌شوند. به همین دلیل هنگام تولید کود ورمی کمپوست، مقداری کلسیم به مواد اولیه تولید کود اضافه می کنند.

17-کاهش و حذف بوی نامطبوع کودهای حیوانی در صورت مصرف هم‌زمان با گچ کشاورزی:

بوی زننده و نامطبوع کودهای حیوانی به دلیل وجود آمونیاک حاصل از تجزیه میکروبی کودهای حیوانی است. در صورت مخلوط کردن گچ کشاورزی و کود حیوانی، آمونیوم آزادشده از کودهای حیوانی توسط آنیون سولفات جذب گردیده و تبدیل به سولفات آمونیم می‌شود. این کار علاوه بر جلوگیری از ایجاد بوی نامطبوع، هدر رفت نیتروژن را نیز کاهش می‌دهد.

18-گچ از ایجاد شرایط غرقابی در خاک جلوگیری می کند:

گچ قابلیت خاک در زهکشی آب اضافی خاک‌های با بافت سنگین را افزایش می‌دهد. در برخی از باغ های پسته دارای خاک سنگین نفوذپذیری کاهش‌یافته است و مشاهده می‌شود که مدت‌زمان زیادی بعد از آبیاری آب در کرت‌ها باقی‌مانده و انجام عملیات شخم، سم‌پاشی تا چند روز وجود ندارد. مصرف گچ کشاورزی به مقدار لازم و به روش مناسب با افزایش نفوذپذیری خاک مانع از ایجاد شرایط غرقابی می‌گردد.

غرقاب بودن خاک شرایط تهویه مناسب خاک را مختل نموده و از طرفی وجود رطوبت زیاد به رشد و تکثیر قارچ‌های بیماری زا مثل عامل گموز کمک می‌کند. همچنین با افزودن مقدار مناسبی از گچ کشاورزی به خاک، گرد و خاک ناشی از وزش باد یا هنگام استفاده از ماشین آلات کشاورزی کاهش می یابد.

زمان و نحوه افزودن گچ کشاورزی به باغات پسته:

کاربرد گچ در باغات پسته و افزودن گچ کشاورزی به خاک مانند سایر عملیات اصلاحی بهتر است در دوره خواب درختان و در طول دو فصل پاییز و زمستان انجام گردد. البته در صورت فراهم بودن شرایط و وجود آب به مقدار کافی می توان در هر فصلی از سال گچ را به خاک باغ اضافه کنیم.

گچ ماده‌ای با حلالیت متوسط و دارای ضریب نمکی نسبتاً پایینی می‌باشد، بنابراین چنانچه در دوره رشد درخت نیز به خاک داده شود مسمومیتی ایجاد نمی‌کند. مقدار موردنیاز گچ کشاورزی برای استفاده در باغات را می‌توانید با مشورت با کارشناسان تعیین نماید.

بیشتر بخوانید: ترکیب بهترین کود ازته در باغات پسته

روش  کاربرد گچ در باغات :

• گچ به شکل کلوخه‌ای و آسیاب نشده به‌صورت نواری دو طرف ردیف درخت از هر طرف حداقل 1.5 متر بر روی سطح خاک پاشیده شده و سپس آبیاری سنگین انجام می‌شود. هدف اصلی از دادن گچ به باغ اصلاح خاک می‌باشد؛ بنابراین دادن گچ داخل کانال کود فایده‌ای ندارد و باید حتماً در سطح خاک و حتی‌الامکان به‌صورت یکنواخت داده شود.
• اخیراً مانند سایر کشورها گچ به‌صورت خالص، پودری و بدون آب به بازار مصرف عرضه می شود. این نمونه از گچ های کشاورزی ضمن اقتصادی بودن از کارایی بیشتری برخوردارند. گچ پودری را می‌توان به‌راحتی در آب آبیاری در محل استخر و یا ورودی کرت حل کرده و آب محتوی گچ محلول به‌طور یکنواخت و همراه با آب وارد زمین‌های کشاورزی و باغات می‌شود. مقدار مصرف این نمونه گچ نسبت به انواع قبلی به‌مراتب کمتر می‌باشد. به‌طوری‌که 5 تا حداکثر 7 تن در هکتار کفایت می‌کند. دادن گچ پودری در هر فصلی از سال امکان‌پذیر می‌باشد.

باید به یاد داشت، گچ کشاورزی  به هر نحوی که مورداستفاده قرار گیرد، بایستی همراه با آبیاری سنگین باشد. درصورتی‌که پس از مصرف گچ در باغات پسته آبیاری سنگین انجام نگیرد، گچ شسته شده در لایه‌های بالای خاک تجمع پیداکرده و درصورتی‌که مقدار تجمع یافته بالاتر از 40% شود، این مقدار به‌عنوان یک‌لایه محدودکننده عمل می‌کند.

منبع: برگرفته از مقاله آقای میثم سلوکی