مختصری درباره ارزش غذایی پسته و مشخصات درخت پسته

ارزش غذایی پسته چقدر است؟

دانش امروز برتری‍های پسته را از پاره ای جهات بر بسیاری از خوراکی‍های مقوی و مغذی از جمله خاویار، میگو، گوشت قرمز و سفید و …. را به اثبات رسانیده است.

در زیر به برخی از خصوصیات ارزش غذایی پسته اشاره شده است:

پروتئین:

پسته یک منبع خوب پروتئین می‌باشد. پروتئین در ساخت و تعمیر بافت‌های بدن نقش دارد و اهمیت آن برای سلامت عضلات و سلامت عمومی بسیار بالاست.

چربی:

چربی‌های موجود در پسته اکثراً از نوع نیمه اشباع شده و اشباع نشده هستند. این نوع چربی‌ها به عنوان چربی‌های سالم شناخته می‌شوند و می‌توانند به کاهش خطر بیماری‌های قلبی عروقی کمک کنند.

فیبر:

پسته حاوی مقدار زیادی فیبر می‌باشد که به سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کند و می‌تواند در کاهش خطر برخی از بیماری‌ها مانند دیابت و بیماری‌های قلبی نقش داشته باشد.

ویتامین‌ها:

پسته حاوی ویتامین‌های متنوعی از جمله ویتامین E، ویتامین B6 و فولات است. ویتامین E به عنوان یک آنتی‌اکسیدان معروف است و به حفاظت از سلول‌ها در برابر آسیب‌های اکسیداتیو کمک می‌کند.

مواد معدنی:

پسته منبع خوبی از مواد معدنی مانند مس، منگنز، فسفر، پتاسیم، آهن، مگنزیم و روی است که برای حفظ سلامت عمومی بدن اهمیت دارند.

جدول ارزش غذایی پسته

پسته به دلیل ارزش غذایی بالا، خواص سلامتی متعدد و طعم خوشایند، به عنوان یکی از میوه‌های خشک محبوب در تغذیه انسان‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد.

جدول زیر مواد و عناصر موجود در 100 گرم مغز پسته را نشان می‍دهد:

مقدار انرژی حاصل از 100 گرم مغز پسته حدوداً 626 کیلو کالری می‍باشد.

گیاه شناسی پسته

گیاه شناسی پسته درخت پسته اهلی (Pistacia Vera L.) متعلق به تیره سماق (Anacardiaceae) است جنس Pistacia دارای 11 گونه است که همگی ‌آ‌نها از خود، تربانتین یا سقز ترشح می‌کنند. گیاهان این تیره به صورت درخت یا درختچه هستند.

درخت پسته دارای برگ‍های مرکب شانه‌ای است و هر برگ یک جوانه جانبی را در برمی‍‍‌گیرد. اکثر جوانه های جانبی به گل آذین اولیه مبدل می‌شوند و یک محور اصلی را تشکیل میدهند که در سال بعد خوشه پسته را تولید می‌کنند. بنابراین این خوشه‌های پسته به صورت جانبی بر روی شاخه یکساله می‌شوند.

از نظر گیاه شناسی میوه پسته در ردیف میوه های شفت طبقه بندی میشود میوه‌های شفت متشکل از سه قسمت:

• لایه برون خارجی
• لایه میان گوشتی
• و لایه درون بر سخت هستند که درون بر، هسته را می‌پوشانند.

تفاوت میوه‌های شفت در بخش خوراکی آنها است. در پسته و بادام، هسته (مغز) به صورت خوراکی می‌رسد، در حالی که سایر میوه ‍جات شفت (زردآلو، هلو)، هسته سخت دارند و میان برگوشتی بخش خوراکی میوه می باشد.

مشخصات درخت پسته

درخت پسته دو پایه است، یعنی برای تولید میوه به وجود هر دو پایه نر و ماده نیاز می باشد و تشخیص درخت نر و ماده از یکدیگر به جز از روی گل آنها (آن هم در فصل بهار و به هنگام گل دادن ) میسر نیست. البته کارشناسان و باغداران باتجربه از روی اندازه درخت، شکل برگ‍ها، شکل جوانه ها و نحوه استقرار آنها بر روی شاخه‌ها، درخت نر را از ماده به راحتی تشخیص میدهند.

• گل ها فاقد گلبرگ و غده های شهد ‍ساز بوده، بنابراین زنبور عسل را به خود جلب نمیکند و گرده گل توسط باد پراکنده میشوند. درخت پسته برگ ‍ریز است، بدین معنا که در پاییز خزان نموده و زمستان را در خواب می گذراند.
• ریشه زایی درخت پسته به ‍صورت محوری و عمودی است و تا عمق بیش از دو متر داخل خاک فرو میرود. سیستم ریشه ‍زایی عمقی درخت را قادر می سازد  تا به اعماق خاک نفوذ کرده و از آب و مواد موجود در آن به خوبی تغذیه نماید و از این رو درختان پسته قابلیت سازش با دوره‍ های طولانی خشکسالی را دارند.
• قدرت تولید ریشه فرعی در درخت پسته خیلی ضعیف است و هرگاه انتهای ریشه اصلی قطع شود، درخت خشک شده و از بین می رود. مرحله نونهالی درخت پسته طولانی است. تا قبل از پنج سالگی، درختان میوه کمی تولید می کنند و از 10 تا 12 سالگی باردهی کامل و اقتصادی درخت آغاز می شود.
• درخت پسته عادت به رشد عمودی دارد، به نحوی که رشد سریع جوانه انتهائی از رشد جوانه‍های جانبی در درختان مسن‍تر جلوگیری می‍کند. این ویژگی‌ها بر نحوه تربیت نهال‍‌های جوان، هرس درختان بالغ و جوان‍سازی درختان مسن تأثیر زیادی دارد.

کودهای آلی مهم درخت پسته

کودهای آلی بر اساس منشا پیدایش به سه دسته عمده: حیوانی، گیاهی، و مخلوط تقسیم میشوند.

مزایای کودهای آلی

این کودهای کشاورزی ممکن است بتوانند تمامی عناصر ضروری پر‍مصرف و کم مصرف را برای گیاه تأمین کنند. اهمیت دیگر کودهای آلی، بهبود و افزایش نفوذپذیری خاک نسبت به آب و هوا و در نتیجه نفوذپذیری ریشه یا گیاه می باشد.

مزایای کودهای آلی

این کودها ممکن است بتوانند تمامی عناصر ضروری پر مصرف و کم مصرف را برای گیاه تامین کنند. اهمیت دیکر کودهای آلی، بهبود و افزایش نفوذپذیری خاک نسبت به آب و هوا و در نتیجه نفوذپذیری ریشه یا گیاه می باشد.

نقش ازت در کوددهی درختان پسته

ازت یا نیتروژن یکی از عناصر اصلی میباشد که چگونگی رشد و باردهی درختان پسته به ‌آن بستگی دارد. ازت  عنصری غذایی است که کمبود آن رشد باروری و تولید محصول را محدود می سازد. اکثر توصیه‌های کودی نیز بر اساس همین عنصر پایه گذاری شده است. برای تولید هر 300 کیلوگرم محصول پسته خشک در هکتار، بیش از 5/6 کیلوگرم ازت مصرف میشود.

ازت همانند فسفر و پتاسیم دارای نقش ساختاری بوده و عملکرد و همچنین اعمال تنظیمی گیاه به عهده آنها می باشد. اگر نصف کود ازته مورد نیاز، هنگام گل دادن یعنی تقریباً اواخر اسفند و اوایل فروردین ماه (سال‍های عادی ) و نصف دیگر زمان مغز گرفتن  و پر کردن دانه،  اواخر خرداد تا اوایل تیرماه مصرف گردد علاوه بر افزایش میزان محصول، از ریزش جوانه های گل نیز جلوگیری مینماید.

درختان میوه خزان دار از جمله پسته در زمان خواب زمستانه ازت زیادی جذب نمی‌نمایند، پس دادن کود ازته به زمین بعد از برداشت محصول (شهریور، مهرماه) به علت آغاز دوره خواب گیاه و کند شدن قدرت جذب آن، بازده چندانی ندارد. بهتراست در سال های کم بار(off) کودهای ازته را تا حدود 30 درصد کمتر از سال های  پربار (on) مصرف نمود. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره کودهای ازته مقاله کودهای ازته برای کود دهی درختان پسته را مطالعه فرمایید.

علائم کمبود ازت در درخت پسته:

کاهش میزان ازت برگ باعث کاهش محصول، تاخیر در برگ دادن و گلدهی، کاهش رشد طولی و قطره‍ای شاخ‍ه‌ها، قرمز شدن پوست درخت، کوچک و زرد شدن برگ‍ها، قرمز شدن رگبرگ‍ها و دمبرگ‌ها و ریزش برگ قبل از پاییز و خصوصاً زمان رسیدن محصول در درختان پر محصول به صورت توام یا مستقل مشاهده می شود.

معمولاً در صورت کمبود ازت در اوایل فصل رشد،  برگهای پایین درخت کم رنگ تر و ریزتر شده و تعداد برگها نیز کاهش یافته و یا  به  طور کلی رشد  تاج  درخت  کم میشود. در صورت ادامه کمبود ریزش برگ های پیرتر زودتر از معمول انجام می شود.

نقش فسفر (P) در کودهای درختان پسته

فسفر یکی از عناصر اصلی و کلیدی در تولید پسته به حساب می آید که در بیشتر اعمال فیزیولوژیکی گیاه اهمیت دارد از جمله در تولید ATP و آنزیم‍ها.  با وجودی‍‍که، در بعضی خاک‍ها کودهای فسفاته به زمین داده نمیشود اما کمبود این عنصر کمتر مشاهده میشود. به نظر میرسد دلیل اصلی آن وجود قارچ‍های میکوریزا در این خاک‍ها باشد که به جذب فسفر کمک نموده و درختان کمبودی نشان نمیدهند.

علائم کمبود فسفر در درخت پسته:

در صورت کمبود فسفر علائمی از قبیل دیر باز شدن جوانه‌ها، برگ‍های سبزرنگ پریده و پیدایش نقطه‌های سوخته با اشکال غیر‍یکنواخت، در نزدیکی لبه برگ‍های مسن‍تر از خود نشان خواهد داد. این نقاط در طول فصل گسترش یافته تا اینکه تمامی پهنک را فرا گرفته و نهایتاً خشک شده و به زمین میریزد.

بیشتر بخوانید: علائم کمبود عناصر غذایی در درختان پسته چیست؟

نقش پتاسیم (K) در کود درختان پسته:

پتاسیم در ساخت پروتئین، آنزیم‍ها، اعمال تنظیمی و ارتباط آب و گیاه نقش کلیدی را ایفا می کند. پتاسیم باعث تسهیل نفوذ آب در سلول‍های گیاهی و کنترل کننده عمل باز و بسته شدن روزنه های برگ به هنگام تعرق میباشد.

نیاز گیاه به پتاسیم بسیار زیاد است که در صورت وجود به شکل قابل جذب و محلول در فاز مایع، به راحتی می‍تواند آن را جذب‍ کند. چون تحرک پتاسیم‍ در خاک بسیار کم است، لذا تغذیه گیاهان ریشه عمیق در خاک‍های رسی با کودهای پتاسه کار مشکلی نمیباشد.

برای کوددهی به باغات فاقد پتاسیم در خاک‍های دارای بافت سنگین و رسی  می‌باید مقادیر زیادی از آن را درون شیار کودی ریخته در غیر این صورت درختان پاسخ مناسبی به دریافت کود نخواهند داد.

کمبود پتاسیم در باغ‍های که در اراضی سبک و شنی احداث می شوند، نیز وجود دارد و می‍توان اینگونه باغ‍ها را با مقدار متوسطی کود پتاسه که هر 2 تا 3 سال به زمین داده میشود، ترمیم  و اصلاح نمود. بهتر است مقدار محاسبه شده کود پتاسه در چند نوبت در پاییز یا زمستان به همراه سایر کودهای زمستانه، اواخر اردیبهشت ماه و قبل از رشد مغز به درختان پسته داده شود.

علائم کمبود پتاسیم:

علائم کمبود پتاسیم عبارتند از : تغییر رنگ برگ‍ها و پیچیدن حاشیه آنها به سمت بالا. همچنین لبه برگ در قسمت تاخورده به رنگ‍ های خاکستری یا مسی در می‍ آید. اغلب برگ‍های مورد بحث در قسمت‍های وسط شاخه‌ها قرار دارند و هرچه رشد ادامه یابد، شاخه‌ها کوتاه، کوچک و چند پهلو می شوند .

نتایج و فرمول های کودی در مورد K,P,N :

در خاک‍های که از نظر مواد عالی و پتاسیم غنی باشند،  ازت و فسفر تاثیر معنی داری در افزایش محصول داشته و بهترین فرمول کودی 300 گرم از هریک از مواد ازت دار (N) و فسفر (P2O5) به صورت خالص برای هر درخت 600 گرم توصیه  میشود.  مصرف کود حیوانی به تنهایی میزان محصول را به طور معنی داری افزایش میدهد.

بهترین روش مصرف کود‍های شیمیایی به طریق شیاری می‍باشد که دو طرف ردیف درختان (و یا هر سال  یک طرف ) در انتهای سایه  انداز به عرض و عمق 40 سانتی‍متر داده شود. اگر میزان مواد آلی در خاک زیاد باشد مصرف ازت  وP2O5  تا میزان 300 گرم به هر درخت میزان عملکرد را افزایش داده و اضافه نمودن مواد فوق به میزان 600 گرم به هر درخت عملکرد را به طور معنی داری کاهش میدهد.

علائم رسیدن پسته و زمان برداشت

• زمانی که درصد پوست رویی میوه پسته به راحتی از  پوست سخت استخوانی جدا شود، زمان برداشت فرارسیده است.
• تغییر رنگ پوست رویی از سبز به گلی تا ارغوانی نیز نشانه‍ای دیگر از رسیدن میوه ها است .
• در ماه‍های آخر فصل تابستان ترک‍خوردگی سطح رویی پوست نرم میوه‌ها نیز نشانی دیگر از نزدیک شدن زمان برداشت پسته است.

برداشت محصول:

پس از رسیدن محصول، برداشت آن باید سریعاً انجام گیرد. عملیات برداشت بوسیله نیروی کارگر و با دست انجام میشود زیرا با توجه به شرایط و نحوه کشت درختان  عدم انجام هرس فرم، عدم وجود یکنواختی در ارقام و سنین درختان، امکان برداشت مکانیزه محصول وجود ندارد.

نحوه برداشت بدین صورت است که قبل از شروع چیدن محصول، پارچه های مخصوص دورویه را زیر درختان پهن کرده، به طوری که کل سطح زمین زیر پوشش تاج پوشیانیده شود سپس هریک از کارگران خوشه های میوه را دردست گرفته و با اندکی فشار به یکی از جهات، خوشه را از محل دم قطع می نمایند و درون پارچه می ریزند.

محصول هر درخت پس از برداشت در محلی مخصوص (دارای سایه و کف‍پوش مناسب) جمع‍ آوری می‍ گردد و بلافاصله درون سبدهای مخصوص ریخته و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به محل پایانه فراوری پسته انتقال مییابد.

حمل و نقل محصول پسته تا محل فرآوری:

محصول برداشت شده در اولین فرصت و ترجیحاً در ساعات خنک روز بایستی به پایانه انتقال یابد. برای انتقال محصول بهتر ست آن را در سبدهای مخصوصی نگهداری کنند. سبدها در کامیون یا سایر وسایل حمل و نقل که دارای سقف هستند  گذاشته شده و به محل فرآوری محصول انتقال داده شوند.

در صورتی که انتقال محصول به صورت توده در کامیون و یا وانت انجام می‍ شود بایستی اولاً محفظه بار کاملاً تمیز و خشک باشد، ثانیاً کف آنها با یک لایه پارچه پوشانیده شود و سپس محصول پسته روی آن بارگیری و انتقال می یابد.