علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان

علائم کمبود عناصر غذایی میکرو (کم مصرف) در گیاهان

عناصر غذایی میکرو (یا معدنی)، به عناصری اشاره دارند که گیاهان در مقدار کمتری نیاز به آنها دارند. این عناصر شامل آهن (Fe)، منگنز (Mn)، روی (Zn)، مس (Cu)، مولیبدن (Mo) و کبالت (Co) می‌شوند. نقص یا کمبود این عناصر میکرو می‌تواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم تأثیرات جدی بر رشد و توسعه گیاهان داشته باشد.

در زیر، علائم کمبود عناصر غذایی میکرو در گیاهان ذکر شده است:

آهن

آهن نقش مؤثری در تولید کلروفیل دارد و چنانچه خاک گیاهان قلیایی یا آهکی باشد، گیاه در جذب آهن دچار مشکل خواهد شد که معمولاً به صورت زرد شدن برگ‌ها به خصوص برگ‌های جوان در فاصله بین رگبرگ‌ها می‌شود تا جایی که در صورت بروز کلروز ناشی از فقر آهن رنگ آن‌ها به سمت تیرگی می‌رود و این یکی از علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان است.

کمبود آهن با استفاده از محلول پاشی کود کلات آهن و نیز سولفات آهن حین رشد گیاهان درمان پذیر است.

منگنز

کمبود منگنز به خصوص در رگبرگ‌ها موجب بروز علائم زردی شده و می‌تواند در بوته‌های نظیر گوجه فرنگی و حبوبات موجب کوتاه شدن گیاه توأم با رشد ناقص شود.

بهتر است از کود سولفات منگنز استفاده شود تا علائم کمبود برطرف گردد و یا می‌توان از کودهای سه گانه آهن-روی- منگنز و نیز کلات منگنز استفاده نمود.

مس

به مرور گره میانی و انتهایی دمبرگ به ساقه و کلیه برگ‌های قرار گرفته در قسمت‌های در حال رشد (حدود 10 برگ) دچار زردی می‌شود. در این میان نقش مس در متابولیسم نیتروژن و تشکیل کربوهیدرات‌ها انکارناپذیر است که در صورت فقدان، رشد گیاه متوقف شده و کوتاه می‌شود.

مس همچنین با سنتز بافت لیگنین دیواره سلولی به آن استحکام و انعطاف لازم را می‌دهد تا از بروز علائمی نظیر پژمردگی جلوگیری شود. در گیاهان دانه ریز مانند برخی دانه‌های روغنی (کتان، کلزا) و خردل باعث نازکی و خشکی سرشاخه‌ها می‌شود.

کمبود مس بیشتر در خاک‌های درشت دانه شنی که فاقد مواد آلی هستند رخ می‌دهد و با افزایش PH توان ریشه در جهت کشش مواد غذایی به سمت بالا کاهش خواهد یافت. همچنین تجمع بیش از حد آهن و فسفر در خاک از جذب مس جلوگیری نموده و علائم کمبود را سبب می شود.

به منظور جلوگیری از کمبود مس می‌توان از کود سولفات مس به صورت کود خاکی و محلول پاش استفاده نمود.

بور

معمولاً در PH برابر 7 بیشترین قابلیت جذب بور توسط گیاه رخ می‌دهد که در شرایط خاک‌های اسیدی یا فاقد عناصر آلی نظیر خاک‌های شنی و زمین‌های با بارندگی زیاد علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان رخ خواهد داد. به دلیل اینکه بور در تشکیل دیواره سلولی نقش دارد اولین اثر کمبود آن در رشد ساقه و کوتاه شدن آن مشاهده می‌شود.

در اثر کمبود بور به ویژه در فصول خشک که فعالیت ریشه محدود می شود بر ماندگاری گل، گرده افشانی و جوانه زنی آن تأثیر مستقیم خواهد گذاشت.  

کمبود بور به خصوص در محصولاتی با ذخیره قند بالا نظیر چغندر قند موجب خرابی قسمت‌های داخلی و مغز گیاه (سیاه شدگی، لکه دار شدن و شکاف فرورفتگی) می‌شود. علائم دیگر آن مشابه کمبود کلسیم باعث تغییر رنگ قسمت‌های انتهایی نوک ساقه‌ها به رنگ قهوه‌ای و بعد سیاه شدن و مرگ تدریجی آن می‌شود.

در مرکبات با ضخیم شدن دیواره و رگبرگ داخلی، ماده‌ای صمغی شکل به درون آن تجمع یافته که در نتیجه مغز میوه پوک و تا حدی تلخ و نارس می‌شود. در اوایل فصل بهار هنگام نمایان شدن شکوفه های اول بایستی به نسبت معین محلول پاشی انجام شود.

بیشتر  بخوانید: علائم کمبود عناصر غذایی درختان میوه

علائم و نشانه‌های کمبود عناصر غذایی پر مصرف در خاک و گیاهان

در این میان حالت دیگری از کمبود رخ می دهد که علاوه بر وجود عناصر غذایی مختلف گیاهان قادر به جذب آنها نیستند که عواملی نظیر کنترل PH خاکهای قلیایی یا اسیدی، میانگین درجه حرارت دمای هوا و خاک، عمق یخبندان طی فصول سرد و نیز شدت میزان رطوبت موجود و تابش روزانه تعیین کننده و مؤثر هستند.

به طور طبیعی برخی از عناصر غذایی در خاک به مقدار کافی نیستند و یا اصلاً وجود ندارند در نتیجه گیاهان و درختان قادر به تغذیه کامل خود نیستند و موجب بروز محسوس تغییر رنگ و فرم برگ‌های مختلف، تغییر شکل ساقه و میوه و حتی بروز ریزش در غنچه‌های جوان می‌شوند. به این صورت که به مرور نشانه‌های آن مشخص شده و کمبود عناصر مختلف هر کدام نوع خاصی از علائم را ایجاد می‌کند.

ازت

همانطور که می‌دانیم عنصر نیتروژن جزو پرمصرف ترین عناصر غذایی گیاهان به منظور تأمین اسیدهای آمینه و نیز پروتئین سازی آن‌ها است و نیز کلروفیل مورد نیاز گیاهان مختلف از این عنصر شکل می‌گیرد.

در گیاهان پنجه‌ای نظیر جو، گندم و گیاهان تزئینی باعث کوتاه شدن، ورس (خوابیدگی، بادزدگی)، رشد نازک برگ، زردی (از برگ‌های جوان ظهور کرده و در برگ‌های مسن زودتر از موعد) و چروک شدگی را در پی دارد. برگ‌ها به تدریج از سبز به سبز روشن تغییر رنگ داده و سپس نوک برگ‌های مسن شروع به زرد شدن خواهند کرد.

جهت رفع کمبود ازت و تأمین مورد نیاز آن بایستی از کودهای دامی، آلی و نیز ازته نظیر سولفات آمونیوم گرانوله (سولفات نیتروژن) گرانوله، آمونیم فسفات‌ها و سایر کودهای کشاورزی استفاده نمود.

فسفر

نقش اساسی در سوخت و ساز فرایندهای بیولوژیک گیاهی نظیر ایجاد و کنترل ساختمان آدنوزین دی و تری فسفات‌ها دارند که بر اثر کمبود گیاه از منابع ذخیره کربوهیدرات شروع به جذب شدن می‌کند و به مرور در برگ‌ها از سبز به زرد متمایل شده تغییر رنگ می‌دهند و رگبرگ‌ها نیز که معمولاً به رنگ بنفش هستند به سبز متمایل به زرد تغییر رنگ داده و گیاه شروع به لاغر شدن می‌نماید. همینطور از شکل گرفتن جوانه‌های جانبی جلوگیری شده و طعم شیره داخل میوه ترش و گوشت آن نرم می‌شود.

به منظور تأمین منابع مورد نیاز فسفات‌ها از کودهای دی آمونیوم فسفات، N.P.K و سایر فسفاته‌ها استفاده شود تا میزان 1 درصد موجود در خاک و تا حد غلظت 5/0 درصد در برگ‌های گیاهان برآورده شود.

پتاسیم

در دماهای سرد جذب نمی شود و در صورتی که خارج از فصل سرما گیاهان و درختان میوه پتاسیم کافی جذب و ذخیره نداشته باشند دچار سرمازدگی و در فصول خشک دچار کم آبی خواهند شد. فرایند حیاتی فتوسنتز در گیاهان با استفاده از عنصر پتاسیم زیاد شده و نیز از بروز آفات درختی جلوگیری خواهد شد. کمبود پتاسیم باعث بروز علائم کاهش فواصل میانگره‌ای، کوتاه شدگی ساقه و شاخه‌ها می‌گردد.همچنین برگ‌‌های گیاه به سبز خاکستری تغییر رنگ داده و نیز برخی دچار زردی، رنگ پریدگی و سوختگی دور برگی می‌شوند. این تغییر از حاشیه به داخل برگ نفوذ کرده و با تشکیل نکروز (دانه‌های قهوه‌ای) کمبود تشدید می‌شود تا جایی که ساقه کاملاً خشک شود.

در صورت بروز کمبود پتاسیم بهتر است از کودهای تأمین شونده نظیر کلروپتاس، سولفات پتاسیم و نیترات پتاسیم استفاده نمود.

کلسیم

کلسیم نقش مؤثری به عنوان تأمین کننده دیواره سلولی گیاهان از طریق تولید پکتات‌های کلسیمی ایفا می‌نماید. با بروز کمبود آن، دیگر دیواره سلولی انعطاف پذیری لازم را نداشته و به تدریج انتهای نوک برگ‌ها شروع به جمع شدن نموده (در هنگامی‌که گیاه رشد ناقص داشته) و بافت برگ شروع به سوختگی می‌کند و تا حد خشک شدن پیش می رود. این روند کند بوده و بافت مرده پس از طی مدتی مشخص از گیاه جدا شده و از بین می‌رود. به این صورت که گیاه دیگر مقاومتی در برابر حمله آفات از خود نداشته و به سرعت بیماری‌های آن حتی در میوه گوجه فرنگی به صورت کپک خاکستری انتهای میوه رویت خواهد شد. بروز لکه‌های قهوه‌ای در ریشه، خرابی انتهایی گیاه در نتیجه بریدگی‌های نامنظم اطراف برگ و تیرگی رگبرگ‌ها نهایتاً منجر به مرگ گیاه می‌شود.

بدین منظور در درمان سریع گیاهان مختلف بایستی از کود کربنات به همراه سولفات منیزیم و کلات استفاده نمود.

همچنین بخوانید: نقش عناصر ریز مغذی در درختان

گوگرد

علائم کمبود گوگرد در گیاهان بسیار شبیه به علائم کمبود نیتروژن است که در این وضعیت برای تولید دانه‌های روغنی و نیز برخی گیاهان با طعم و رایحه تند نظیر سیر، پیاز، فلفل و خردل افت محصول را در پی خواهد داشت. همچنین با کاهش سطح برگ و کوتاه شدن و توقف رشد ساقه‌های مبتلا و نیز کاهش تناژ محصول بر اثر سبک وزنی میوه‌ها کمبود عنصر گوگرد را نشان می‌دهد.

همچنین با شدت گرفتن کمبود گوگرد به خصوص در برگ درختان هلو، شلیل و نظیر آن برگ‌های جوان شروع به زرد شدن، پیچیدگی و در مراحل بالاتر قرمزی کرده و در انتها ریزش خزان در برگ‌های مسن اتفاق می افتد که ساقه‌های جوان نیز چوبی، نازک و خشک خواهند شد.

استفاده از کودهای گوگردی و نیز سولفات آمونیوم می‌تواند در درمان گیاهان مبتلا به کمبود گوگرد نقش مؤثری ایفا نمایند.